Η ήττα της Στρατιάς Μικράς Ασίας στο Αφιόν Καραχισάρ, τον Αύγουστο του 1922

13η Αυγούστου 1922 - Μια ξεχασμένη επέτειος

Την 13η Αυγούστου 1922 ξεκίνησε η μεγάλη εβδομάδα των παθών του Μικρασιατικού Ελληνισμού με την εκτόξευση της τελικής επίθεσης του Κεμάλ εναντίον της Ελληνικής Στρατιάς Μ. Ασίας στην εξέχουσα του Αφιόν με σκοπό την καταστροφή της. Η σύντομη και άγρια μάχη είχε σαν αποτέλεσμα την ταπεινωτική ήττα των Ελληνικών όπλων. Η υποχώρηση της Στρατιάς από το κεντρικό υψίπεδο της Ανατολίας, οδήγησε στην καταστροφή του Ελληνισμού της Ιωνίας και στην εκρίζωσή του από τις πατρογονικές εστίες του.

Το μεγάλο ανάπτυγμα του μετώπου και τα επακόλουθα μειονεκτήματα. Ενώ διαθέτεις μεγάλες δυνάμεις, πουθενά δεν είσαι ισχυρός.

Το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922, η Στρατιά Μ. Ασίας με δύναμη 250.000 περίπου ανδρών, τρία Σώματα Στρατού (Α΄, Β΄, Γ΄ ΣΣ), δώδεκα Μεραρχίες Πεζικού και μία Μεραρχία Ιππικού, κατέχει ένα μέτωπο 800 χλμ από το Αιγαίο μέχρι ΝΑ του Αφιόν Καραχισάρ και από εκεί μέχρι τη Προποντίδα.

Η βασική αρχή της «συγκέντρωσης των δυνάμεων» έχει παραβιαστεί. Στη πραγματικότητα δεν υπάρχει αμυντική γραμμή. Η Στρατιά κατέχει ορισμένα ζωτικά σημεία τα δε υπόλοιπα επιτηρούνται. Τα κενά είναι τεράστια. Εφεδρείες δεν υφίστανται. Στρατηγική εφεδρεία θεωρείται το Β’ ΣΣ, αλλά και αυτό έχει αναλάβει μέρος της αμυντικής τοποθεσίας και βρίσκεται μακριά από τη περιοχή στην οποία θα κριθεί η μάχη. Η μόνη διαθέσιμη ταχυκίνητη εφεδρεία, η Μεραρχία Ιππικού, βρίσκεται στο Ουσάκ, εκατό χλμ δυτικά του Αφιόν και δεν θα συμμετάσχει στον αγώνα.

Το σπουδαιότερο όλων, το ηθικό και το επίπεδο της πειθαρχίας βρίσκονται στο ναδίρ, λόγω της κόπωσης, των μεγάλων απωλειών, της μακράς επιστράτευσης, του πολέμου που συνεχίζεται χωρίς ορατό τέλος, της παρατεταμένης διαβίωσης των ανδρών υπό πολύ σκληρές συνθήκες στο αφιλόξενο περιβάλλον του κεντρικού υψιπέδου της Ανατολίας, της ακινησίας του μετώπου επί ένα σχεδόν χρόνο, των κακών συνθηκών διατροφής ένδυσης και υπόδησης, του μεγάλου αριθμού των λιποταξιών, των αδειούχων που με τις πλάτες των κοτζαμπάσηδων δεν επιστρέφουν στις μονάδες τους, των βολεμένων στα μετόπισθεν, της αντιπολεμικής προπαγάνδας που οργιάζει και πολλών άλλων.

Κανένας δεν γνωρίζει ποιος τελικά είναι ο σκοπός αυτού του πολέμου που συνεχίζεται ανελέητα τριάμισι χρόνια και τους λόγους για τους οποίους ο Ελληνικός Στρατός βρίσκεται σε αυτή την εχθρική περιοχή, που μόνο κάτι ελάχιστα ερείπια θυμίζουν ότι εκεί ζούσαν πριν πάρα πολλά χρόνια χριστιανοί και Έλληνες.

Το πλέον επικίνδυνο και ευάλωτο τμήμα του μετώπου το αποτελεί η εξέχουσα του Αφιόν. Κατέχεται από το Α΄ ΣΣ με τρεις Μεραρχίες. Η νότια πλευρά της εξέχουσας είναι ακόμη περισσότερο ευάλωτη, διότι στοιχίζετε λίγα χιλιόμετρα νότια και παράλληλα της σιδηροδρομικής γραμμής, της μόνης ουσιαστικά επικοινωνίας των Α΄ και Β΄ ΣΣ με τη Σμύρνη. Το υπόψη τμήμα τηρείται από τις Iη και IVη Μεραρχίες. Η γραμμή άμυνας της IVης ΜΠ απέχει μόλις 8 χλμ από το Αφιόν. Τα στρατηγεία του Α’ ΣΣ και της IV ΜΠ βρίσκονται εντός του Αφιόν, μαζί με σχεδόν όλα τα κλιμάκια διοικητικής μέριμνας. Όλοι μέσα σε μια απόλυτα εχθρική πόλη στην οποία δεν υπάρχει κανένας Έλληνας, μόνο 5.000 Αρμένιοι.

Η αμυντική τοποθεσία που έχει επιλεγεί, στερείται βάθους. Στοιχίζεται σε μία γραμμή υψωμάτων και στη συνέχεια η σιδηροδρομική γραμμή. Οι Τουρκικές θέσεις υπέρκεινται των Ελληνικών και παρέχουν ευρεία παρατήρηση. Η οχύρωση της τοποθεσίας μετά από ένα χρόνο παραμονής του Α΄ ΣΣ σε αυτή, είναι απελπιστικά ανεπαρκής. Στους χάρτες έχει σχεδιαστεί και μια δεύτερη γραμμή άμυνας, την οποία κανένας δεν έχει αναγνωρίσει. Τα κενά είναι τεράστια. Μεταξύ Iης και IVης ΜΠ υπάρχει το κενό του Καγιαντιμπί πλάτους 6 χλμ, που επιτηρείται ασθενώς. Στο δεξιό (δυτικά) της Ι ΜΠ υπάρχει το ορεινό πέρασμα του Τσάι Χισάρ που απλώς επιτηρείται. Στην ουσία ο αμυντικός ελιγμός του Α’ ΣΣ είναι άμυνα μέχρις εσχάτων επί της αμυντικής τοποθεσίας, χωρίς ιδέα υποχώρησης.

Ο Έλληνας Αρχιστράτηγος Χατζανέστης έχει το στρατηγείο του στη Σμύρνη, 400 χλμ μακριά. Στην ουσία είναι αδύνατο να επέμβει στη μάχη. Φημίζεται για την αυστηρότητά και το άκαμπτο του χαρακτήρα του. Είναι και ακραία υπερσυγκεντρωτικός. Μόλις ανέλαβε κατήργησε τη διοίκηση του Νοτίου Συγκροτήματος, δηλαδή την υπαγωγή και των οκτώ μεραρχιών των Α΄ και Β΄ ΣΣ υπό την διοίκηση του διοικητού του Α΄ ΣΣ. Θέλει να διοικεί όλα ο ίδιος από το στρατηγείο της Σμύρνης. Δεν επιτρέπει καμιά διάθεση δυνάμεων χωρίς διαταγή του. Έχει διαπιστώσει το ευάλωτο της εξέχουσας του Αφιόν από το Μάιο που ανέλαβε τα καθήκοντά του, αλλά δεν αποφασίζει όμως την άμεση μεταφορά της αμυντικής γραμμής δυτικότερα, στην οικονομικότερη και μάλιστα οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ.

Απέναντι βρίσκεται η σιδερένια θέληση και η άκαμπτη αποφασιστικότητα του Κεμάλ. Διοικητής του Δυτικού μετώπου είναι ο Ισμέτ, Γενικός Επιτελάρχης ο Φεβζή, διοικητής της 1ης Τουρκικής Στρατιάς ο Νουρεντίν. Όλοι τους φανατικοί εθνικιστές. Απόλυτα σταθεροί στην απόφασή τους να εκκενωθεί η Ανατολία από τον Ελληνικό στρατό και να σώσουν την Τουρκία από τη καταστροφή και το διαμελισμό. Όλοι τους περίπου σαράντα χρονών. Το επίπεδο της Τουρκικής ηγεσίας, πολιτικής και στρατιωτικής, απέχει έτη φωτός από το αντίστοιχο της Ελληνικής. Ο Κεμάλ δεν είναι ούτε Γούναρης ούτε Χατζανέστης. Έχει αντιληφθεί έγκαιρα το ευάλωτο της «εξέχουσας». Αποφασίζει η επίθεση να εκτοξευτεί στις αρχές Αυγούστου, εναντίον της νότιας πλευράς της.

Το Τουρκικό σχέδιο είναι απλό στη σύλληψή του, ταυτόχρονα μεγαλοφυές και υπακούει στις βασικές αρχές διεξαγωγής του πολέμου. Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, ο Κεμάλ συγκεντρώνει με άκρα μυστικότητα και σε ελάχιστο χρόνο, νότια της εξέχουσας του Αφιόν , απέναντι τις Iη και IVη Μεραρχίες, δώδεκα (12) Μεραρχίες πεζικού, τρεις (3) Ιππικού και το μέγιστο του πυροβολικού του. Αναλογία δυνάμεων 7:1. Σκοπεύει να δώσει μια μάχη συντριβής εναντίον της Ελληνικής Στρατιάς στο σημείο συνδέσμου των Iης και IVης Μεραρχιών με τη χρησιμοποίηση υπέρτερης ισχύος, να υπερκεράσει την Ελληνική τοποθεσία από δυτικά με το ιππικό του, να διαχωρίσει τις Ελληνικές δυνάμεις και στη συνέχεια να τις καταστρέψει διαδοχικά.

Οι Τουρκικές συγκεντρώσεις δεν περνούν απαρατήρητες από την Ελληνική διοίκηση. Η Ελληνική ηγεσία όμως, αδυνατεί να εκτιμήσει το μέγεθος της εχθρικής συγκέντρωσης λόγω απουσίας ακριβών πληροφοριών. Ο στρατηγικός αιφνιδιασμός της είναι απόλυτος. Οι Μεραρχίες του Β’ ΣΣ αντί να σπεύσουν σε ενίσχυση του Α΄ ΣΣ, συνεχίζουν να παραμένουν στις θέσεις τους, δεσμευμένες από τον Χατζανέστη. Το πρωί της Τουρκικής επίθεσης διατάσσεται η διάθεση της VΙΙ^ης Μεραρχίας στο Α’ ΣΣ, η οποία ύστερα από σύντονη πορεία 20 χλμ κάτω από τον καυτό Αυγουστιάτικο ήλιο, φθάνει κατάκοπη στο πεδίο της μάχης.

Την 0300 ώρα της 13ης Αυγούστου 1922, ο Κεμάλ μετά της υπόλοιπης Τουρκικής ηγεσίας ανεβαίνει στο παρατηρητήριο της 1^ης Τουρκικής Στρατιάς στο ύψωμα Κοτζά Τεπέ, σε απόσταση 8 χλμ από τις Ελληνικές γραμμές, για να διευθύνει την Τουρκική επίθεση. Από το παρατηρητήριό του ο Κεμάλ μπορεί να διακρίνει όλη την Ελληνική γραμμή, ακόμα και τις κινήσεις εντός του Αφιόν. Ο Χατζανέστης στη Σμύρνη και ο Γούναρης στην Αθήνα συνεχίζουν τον μακάριο ύπνο τους.

Την 0430 ώρα της 13ης Αυγούστου άρχισε η προπαρασκευή του Τουρκικού πυροβολικού. Με ιδιαίτερη σφοδρότητα ο βομβαρδισμός κατευθύνθηκε εναντίον των κέντρων αντιστάσεως:

* Της Ιης Μεραρχίας: Κ.Α. Τιλκί Κιρί Μπέλ ή Τανάς Τεπέ και Κ.Α. Καγιαντιμπί ή Μπελέν Τεπέ.

* Της IVης Μεραρχίας: Κ.Α. Καμελάρ και Κ.Α. Μαύρου Βράχου.

Το Τουρκικό πυροβολικό που υπερείχε καταθλιπτικά του Ελληνικού σε διαμέτρημα, βεληνεκές, ποιότητα και στο κρίσιμο σημείο και σε απόλυτο αριθμό πυροβόλων, σύντριψε τις Ελληνικές οχυρώσεις και τα συρματοπλέγματα, σιώπησε το επί της τοποθεσίας ταγμένο Ελληνικό πυροβολικό, διέλυσε τις τηλεφωνικές γραμμές και τις επικοινωνίες, επέφερε μεγάλες απώλειες και κλονισμό του ηθικού στους αμυνόμενους και έσπειρε το πανικό και τη σύγχυση. Περί βολής αντιπυροβολικού από το βαρύ Ελληνικό πυροβολικό ούτε λόγος. Ήταν πολύ μακριά και υστερούσε απόλυτα του Τουρκικού σε βεληνεκές και ποιότητα. Το απόλυτο σοκ και δέος.

Μετά το πέρας της προπαρασκευής άρχισε η επίθεση των Τουρκικών Μεραρχιών. Στο τομέα της Ιης Μεραρχίας επιτέθηκε το Ιο Τουρκικό ΣΣ με πέντε (5) Μεραρχίες και στο τομέα της IVης Μεραρχίας το IVο Τουρκικό ΣΣ με τέσσερις (4) Μεραρχίες. Το ΙΙο Τουρκικό ΣΣ με τρεις Μεραρχίες τηρήθηκε εφεδρεία. Τέσσερις Μεραρχίες διατίθενται στο σημείο στο σημείο συνδέσμου των δύο Ελληνικών Μεραρχιών για την επίτευξη της επιδιωκόμενης διάρρηξης.

Το Τουρκικό Σώμα Ιππικού με τρεις Μεραρχίες κινούμενο νύκτα από το ορεινό και δύσβατο πέρασμα του Τσάι Χισάρ, υπερκέρασε την γραμμή τη Ιης Μεραρχίας από δυτικά, απέκοψε την επικοινωνία και τη σιδηροδρομική γραμμή με τη Σμύρνη, προσέβαλε μεμονωμένα Ελληνικά τμήματα και έσπειρε το πανικό και τη σύγχυση. (Ο ρόλος του Ιππικού σήμερα, έχει αναληφθεί από τα ελικόπτερα)

Πλην της VΙΙ Μεραρχίας που διατέθηκε στο Α’ ΣΣ, ο αρχιστράτηγος απαγόρευσε τη διάθεση κάθε άλλης ενίσχυσης. Οι μονάδες του Α’ ΣΣ μάτωναν, διαλύονταν, κατέρρεαν και οι Μεραρχίες του Β’ ΣΣ στέκονταν ακίνητες. Η 23η Τουρκική μεραρχία προσέβαλε το κέντρο αντιστάσεως του Καγιαντιμπί. Οι εκεί δυνάμεις του 4ου Συντάγματος Πεζικού φάνηκαν κατώτερες των περιστάσεων και δεν προσπάθησαν να ανακαταλάβουν το έδαφος. Μοιραίο όμως για όλη την Ελληνική άμυνα αποδείχτηκε το Υψ. Τιλκί Κιρί Μπέλ, εναντίον του οποίου επιτέθηκε η 15η Τουρκική μεραρχία. Επί του υψώματος αμυνόταν τάγμα του 49 Συντάγματος Κορίνθου. Ήταν το χειρότερο σύνταγμα της Στρατιάς και το διοικούσε αντισυνταγματάρχης της οικονομικής υπηρεσίας. Πέταξαν τα όπλα τους, εγκατέλειψαν την τοποθεσία και τράπηκαν σε φυγή. Μάταια ο Διοικητής της Μεραρχίας προσπάθησε να τους ανακόψει. Στο δεξιό της IVης Μεραρχίας προωθήθηκε το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων του Πλαστήρα και ανέλαβε την ευθύνη των Κ.Α. Καμελάρ και Μαύρου Βράχου. Αλλά και εδώ η εξέλιξη της κατάστασης δεν ενέπνεε καμιά ελπίδα. Εναντίον ουσιαστικά ενός συντάγματος επετίθεντο δύο Τουρκικές μεραρχίες, η 11η και η 5η με ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού. Ο Μαύρος Βράχος και το ύψωμα 1710 έπεσαν και ο Πλαστήρας υποχώρησε. Η διάρρηξη του μετώπου έλαβε χώρα στο σημείο συνδέσμου των Ιης και IVης Μεραρχιών. Ανάμεσα στις δύο Ελληνικές μεραρχίες το υπάρχον κενό διευρύνθηκε, τα ζωτικά εδάφη χάθηκαν και καμιά δύναμη δεν υπήρχε για να κλείσει το ρήγμα. Η 23η και η 11η Τουρκικές Μεραρχίες κατέρχονταν στην πεδιάδα του Αφιόν.

Το μεσημέρι της 14ης Αυγούστου ο διοικητής του Α’ ΣΣ υποστράτηγος Τρικούπης εμπρός στη διαγραφόμενη απειλητική κατάσταση και λόγω αδυναμίας να φράξει τα ρήγματα, εξέδωσε τη μοιραία διαταγή άμεσης απαγκίστρωσης από την τοποθεσία. Απαγκίστρωση όμως κατά τη διάρκεια της ημέρας και υπό την πίεση του εχθρού, σημαίνει ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Η απόφαση του Τρικούπη έχει κατακριθεί από πολλούς και κατά τη γνώμη μου ελήφθη υπό το κράτος πανικού και λανθασμένης πληροφόρησης. Ο στρατηγός Τρικούπης, μολονότι δεν του έλλειπε το προσωπικό θάρρος, συνέχισε μέχρι και την αιχμαλωσία του να λαμβάνει λανθασμένες αποφάσεις και να μη αναλαμβάνει τις πρωτοβουλίες που επέβαλαν οι κρίσιμες περιστάσεις.

Η διαταγή του Τρικούπη για άμεση απαγκίστρωση, άνοιξε τις πύλες της κολάσεως και φανέρωσε την εγκληματική απόφαση της ηγεσίας για τη συγκέντρωση των στρατηγείων και των Β΄ κλιμακίων, λίγα χιλιόμετρα από τη γραμμή μάχης. Άρχισε η εκκένωση του Αφιόν από όλο εκείνο το συρφετό που συνωστιζόταν επί ένα χρόνο στην εχθρική πόλη. Μεταγωγικά, επισταθμίες, χειρουργεία, αρτοποιεία, νοσοκομεία, κινητές αποθήκες πυρομαχικών, συνεργεία, βαρύ πυροβολικό, τροχοφόρα, αραμπάδες, εφοδιοπομπές από μουλάρια, αγέλες σφαγείων, όλα ανάκατα, χωρίς οργανικούς δεσμούς, πήραν το μοναδικό δρομολόγιο προς βορειοδυτικά. Ανάμεσα στα στρατιωτικά τμήματα ανακατεύτηκαν και οι 5.000 Αρμένιοι κάτοικοι του Αφιόν. Ότι δεν μπορούσε να εκκενωθεί παραδόθηκε στις φλόγες. Οι συρμοί γεμάτοι εφόδια και τραυματίες έφευγαν προς Εσκή Σεχήρ. Ο ασύρματος του Α’ ΣΣ φορτώθηκε σε τραίνο για το Εσκή Σεχήρ και χάθηκε.

Η διαταγή της σύμπτυξης δεν έφθασε έγκαιρα σε όλα τα συντάγματα και δεν ορίσθηκαν σύνδεσμοι για να οδηγήσουν τα καταπονημένα τμήματα στις τελικές θέσεις τους. Το σύνταγμα του Πλαστήρα έλαβε τη διαταγή συμπτύξεως αργά το απόγευμα και αποχώρησε τελευταίο από την τοποθεσία. Φθάνοντας το σύνταγμα στη νέα του θέση, στη στενωπό Κιοπρουλού, δεν βρήκε κανένα αξιωματικό σύνδεσμο της IVης Μεραρχίας για να το υποδεχθεί, αντίθετα βρήκε τη θέση του κατειλημμένη από άλλη μονάδα (το απόσπασμα του συνταγματάρχη Λούφα) και συμπτύχθηκε βορειότερα, χωρίς να ενημερώσει κανένα, λες και υπήρχε και κάποιος.

Το πρωί της 15ης Αυγούστου οι μεραρχίες και τα συντάγματα κινήθηκαν και πάλι προς τα πίσω. Το Σύνταγμα όμως του Πλαστήρα δεν ακολούθησε τη Μεραρχία του και συμπτύχθηκε δυτικά (;;; και τα ερωτηματικά μέχρι σήμερα δεν έχουν απαντηθεί!) και έτσι στο τομέα της ΙVης Μεραρχίας δημιουργήθηκε ευρύ κενό, στο οποίο εισχώρησαν Τουρκικές δυνάμεις. Το κενό διευρύνθηκε, οι δυνάμεις της ΙVης Μεραρχίας διαχωρίστηκαν, αυτές που προσβλήθηκαν πανικοβλήθηκαν και διαλύθηκαν, άλλες τράπηκαν προς τα δυτικά και άλλες προς τα βόρεια. Η ΙVη Μεραρχία διαλύθηκε και κατ’ αυτό τον τρόπο διασπάστηκε το Α’ ΣΣ και διαχωρίστηκαν οι μεραρχίες του. Οι δυνάμεις που κινήθηκαν δυτικά προς την αμυντική τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ και απαρτίζονταν από τις Ι και VΙΙη Μεραρχίες και το Σύνταγμα του συνταγματάρχη Πλαστήρα, τέθηκαν υπό την διοίκηση του διοικητού της Ιης Μεραρχίας υποστράτηγου Φράγκου και αποτέλεσαν την Ομάδα Φράγκου.

Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι γενικά γνωστά. Την 17^η Αυγούστου δόθηκε η μάχη του Αλή Βεράν κατά την οποία καταστράφηκε η Ομάδα του στρατηγού Τρικούπη. Στη συνέχεια η Ομάδα Φράγκου εγκατέλειψε αμαχητί την οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ και οι Σωματάρχες και οι Μέραρχοι της Ομάδας Τρικούπη αιχμαλωτίστηκαν. Ακολούθησε η επονείδιστη φυγή μέχρι το Τσεσμέ. Την 27^η Αυγούστου τα Τουρκικά στρατεύματα πατούσαν την πολύφερνη νύμφη της Ιωνίας, την «άπιστη» Σμύρνη.

Αρματιστής

ΥΓ. Με έντονα γράμματα τονίζονται μερικά από τα πλέον σοβαρά λάθη, αδυναμίες και παραλείψεις της Ελληνικής πλευράς, που δυστυχώς αποδεικνύονται διαχρονικές. Ο κάθε σχολιαστής μπορεί να κάνει τις συγκρίσεις του με ανάλογα λάθη παραλείψεις και αδυναμίες που συνεχίζονται στην αντιπαλότητά μας με την Τουρκία από το 1964.

www.antinews.gr

Καραολής και Δημητρίου, 10 Μαΐου 1956

54 χρόνια από την εκτέλεση που συγκλόνισε την Ελλάδα
Το πρωινό της Πέμπτης 10ης Μαΐου 1956 οι καρδιές των Ελλήνων ράγισαν. Η είδηση της εκτέλεσης από τον Άγγλο κατακτητή των Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου στην Λευκωσία, διέτρεξε σαν αστραπή την χώρα. Αδιανόητος ίσως σήμερα ο κοινός καημός του τότε. Σύμπαντες οι Έλληνες, τις προηγούμενες της εκτέλεσης ημέρες, αγωνιούσαν, στα ραδιόφωνα, για την τύχη των παλικαριών: «Τόσες υπογραφές μαζέψαμε». «Αδύνατον να μην τους δώσει χάρη η βασίλισσα Ελισάβετ». «Είναι κι Έλληνας ο άντρας της, αλίμονο».
Ελπίδα ο βασιλικός σύζυγος, ο Φίλιππος. Ως προερχόμενος εκ του βασιλικού οίκου της Ελλάδος. Επί το πληρέστερον ο Φίλιππος Σλέσβιγκ – Χόλσταϊν – Ζόντεμπουργκ – Γλίξμπουργκ. Τουτέστιν ήγουν Έλλην από… πάππου προς πάππον, όπως ευδιακρίτως φανερώνει το όνομα, μα και η τύφλα της μάταιης προσδοκίας, η επενδεδυμένη στην «ελληνικότητά» του.

Τα ξεσηκωμένα σχολιαρόπαιδα, πίστευαν πιο πολύ απ’ όλους ότι θα δοθεί χάρη. Έπαιξε ρόλο κι ο Μικρός ΗΡΩΣ του Στέλιου Ανεμοδουρά, που διάβαζαν με πάθος. Στις μυθοπλαστικές περιπέτειες τριών Ελληνόπουλων, ηρώων της Αντίστασης, κατά τη γερμανική κατοχή, ο Άγγλος πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ έθρεφε – τι κολακεία- μεγάλη αδυναμία στο Παιδί Φάντασμα. Συγγνωστή παιδική πλάνη.
Αλλά και οι μεγάλοι στην Ελλάδα δεν υστέρησαν σε αφέλεια. Πιπίλιζαν ακόμα την καραμέλα του Τσώρτσιλ για να γλυκαίνονται εθελοτυφλώντας. Ότι τάχα «από τούδε δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμήσανε σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες». Ήλπιζαν ότι θα υπάρξει «δάνειον επιεικείας». Η ίδια αφέλεια, περί της ξενικής εύνοιας των και της ανταμοιβής, εάν γίνουμε καλά παιδιά, η οποία προβάλλεται ως τις μέρες μας από καθ’ ημάς εκπροσώπους στο εκλογικό σώμα..

Μασάμε εύκολα κουτόχορτο σ’ αυτόν τον τόπο. Πίστευαν οι άδολες ελληνικές καρδιές το 1956 ότι με τέτοια και με άλλα θα σωθούν τα παιδιά και τα νιάτα τους. Αλλ’ οι Εγγλέζοι πολιτικοί ήταν πάντοτε σαν τους τραπεζίτες. Σου προσέφεραν ομπρέλες όταν είχε λιακάδα και στις έπαιρναν πίσω μόλις άρχιζε να βρέχει. Και στο Λονδίνο είχαν παρέλθει τα χρόνια 1941-1944 όταν έβλεπαν λιακάδα στην Ελλάδα, κατά τη γερμανική κατοχή, κάθε που οι Έλληνες περνούσανε δικαίως από λεπίδι ριψάσπιδες συμπατριώτες τους, που κάρφωναν στον Γερμανό κατακτητή και έστελναν στο απόσπασμα συναγωνιστές τους. Τότε ακόμα οι εγγλέζικες νυφίτσες αποκαλούσαν ένδοξο τον ελληνικό αγώνα για τη λευτεριά.

Ποιο ήταν το αμάρτημα του Μιχαλάκη Καραολή από το Παλαιχώρι;Μέσα στον πόθο για τη λευτεριά της Κύπρου, μαζί με τον Ανδρέα Παναγιώτου και τον Γιώργο Ιωάννου στρίμωξαν την Κυριακή 28 Αυγούστου του 1955 στην οδό Λήδρας στη Λευκωσία, έναν προδότη του ελληνισμού στις δυνάμεις της κυπριακής κατοχής και απηνή διώκτη της ΕΟΚΑ και τον εκτέλεσαν. Οι παρόμοιες προ 12/ετίες ένδοξεςενέργειες των Ελλήνων, αποτελούσαν ήδη υπερπληθωρισμένο χαρτονόμισμα για τους Εγγλέζους. Και το αγνόησαν ως άνευ αξίας.Διότι πλέον στην Κύπρο την κατοχή ασκούσαν οι ίδιοι. Η αποτίναξη του δικού τους ζυγού και το όραμα της Ένωσης με την μάνα Ελλάδα, τα ιδανικά δηλαδή τα οποία συνεγείρανε τις νεανικές ψυχές των Καραολή και Δημητρίου, έθεταν απλώς σε κίνδυνο τις δουλίτσες τους στη Μεγαλόνησο.

Σ’ όλη την ιστορία τους αδίστακτοι υπήρξαν οι αποικιοκράτες Εγγλέζοι. Ρούφηξαν αίμα όπου απλώθηκαν. Το έζησαν καλά οι Ινδοί, οι Αργεντινοί, και πλείστοι άλλοι, που υπέφεραν από την αρπάγη τους. Κανονικοί κλέφτες, όχι κλεφτοκοτάδες του συρμού : από «Ελγίνεια» μέχρι πετρέλαια, το μακρύ εγγλέζικο χέρι, δεν έπαψε ως τις μέρες μας να μπαίνει σε ξένες τσέπες. Η άξια στάση τους κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, όταν πολέμησαν σκληρά τον φασισμό, δεν αποτελεί παρά την εξαίρεση που τεκμηριώνει τον κανόνα.

Τον Καραολή τον υποψιάστηκαν από τις πινακίδες του ποδηλάτου του. Μέσα στην τούρλα της διαφυγής το παράτησε. Η τακτική του Διγενή επέβαλε να διαφύγει στο αντάρτικο. Αρχές Σεπτεμβρίου του 1955, κίνησε με αυτοκίνητο, που οδηγούσε ο Ανδρέας Χριστούδης, να ενταχθεί στην ομάδα του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου. Στο τουρκικό χωριό Τζάος συνελήφθη από Τούρκους αστυνομικούς σε οδόφραγμα. Στη δίκη του στο Έκτακτο Κακουργιοδικείο, καταδικάστηκε σε θάνατο. Οι Άγγλοι δικαστές, έκαναν δεκτές καταθέσεις Τούρκων ψευδομαρτύρων, συμπράττοντος του «Δικηγόρου του Στέμματος». Το όνομά του τελευταίου το μάθαμε καλύτερα τα επόμενα χρόνια : Ραούφ Ντενκτάς.

Το άλλο ηρωικό παλικάρι, ο Ανδρέας Δημητρίου, καταγόταν από πάμφτωχη οικογένεια του Άγιου Μάμα Λεμεσού. Καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία ότι σκότωσε Άγγλο στην Αμμόχωστο, στις 28-11-1955. Πρωταγωνίστησε στην αρπαγή όπλων από τις στρατιωτικές αποθήκες Αμμοχώστου, όπου εργαζόταν, ενέργεια που ενίσχυσε αποφασιστικά τον εξοπλισμό της ΕΟΚΑ.. Συνελήφθη κατά την απόπειρα εκτελέσεως Εγγλέζου πράκτορα. Οι κατακτητές δημοσίευσαν φωτογραφία που τον έδειχνε αξύριστο, αχτένιστο βρώμικο, για να δείχνει πιο πειστικά σαν κάθαρμα. Παλιό το επικοινωνιακό τέχνασμα, το υπέστησαν και στον τόπο μας πολιτικώς διωχθέντες, κυρίως αριστεροί στα μετακατοχικά χρόνια, αλλά κι από όλο το πολιτικό φάσμα, στα χρόνια της χούντας.

Πίσω στο 1956, μόλις καταδικάστηκαν εις θάνατον. Πτυσσόμενα τραπεζάκια από λαμαρίνα και ξύλινες ψαθωτές καρέκλες, κατέκλυσαν τους δρόμους της Ελλάδας. Τα ανοιχτά τετράδια καλούσαν τους περαστικούς να υπογράψουν : Δώστε τους χάρη. Τα πεζοδρόμια γέμιζαν από ουρές κι ο κόσμος από ελπίδα, ότι οι Εγγλέζοι θα λυπηθούν τα νιάτα τους.

Την Κυριακή 6 Μαΐου 1956 ο ελληνισμός, με κρυφή ελπίδα την διάσωση, γιόρτασε την Ανάσταση. Ο χαρμόσυνος χαρακτήρας κράτησε τρεις μέρες. Το πρωί της Πέμπτης, η ψυχή των Ελλήνων γύρισε τον χρόνο μια βδομάδα πίσω. Στην οδύνη του «σήμερον κρεμάται επί ξύλου» της Μεγάλης Πέμπτης. Τους είχαν κρεμάσει τα ξημερώματα, κατά η ώρα 1:00.
Πήγαν, λέει, νωρίτερα οι αστυνομικοί στο σπίτι της μάνας του Μιχαλάκη, με τα κεφάλια κατεβασμένα : «Σήκω, κυρά, πάμε για τη Λευκωσία». «Υιέ μου!» βόγκηξε η γραία μάνα. «Ματάκια μου. Ματάκια μου. Πουλί μου.»

Λίγες ώρες μετά τους πήραν απ’ τα κελιά με τον εθνικό ύμνο στο στόμα. Δεν τον έψαλλαν μόνοι. Από τα κελιά των άλλων φυλακισμένων η μελωδία αντιγύρισε στ’ αυτιά των δύο Μελλο-Αθάνατων. Μετά το τυπικό. Δέσιμο οπισθάγκωνα, θηλιά στο λαιμό, υποχώρηση της καταπακτής, το τσάκισμα του αυχένα. Στα 23 του ο Μιχαλάκης, στα 22 ο Αντρέας.

Τους θάψανε μέσα στις φυλακές! Φοβήθηκαν οι κατακτητές μην γίνουν τα σώματά τους αντικείμενο λατρείας σε δημόσια κηδεία και δεν τα παρέδωσαν. Τα επόμενα 2,5 χρόνιααπαγχονίστηκαν και τάφηκαν εγγύς τους οι Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Μιχάλης Κουτσόφτας, Ανδρέας Παναγίδης, Στέλιος Μαυρομάτης, Μάρκος Δράκος (όλοι από 22 έως 24 ετών) και οι πεσόντες σε μάχες, Μάρτιο του 1957, Γρηγόρης Αυξεντίου (28) και Στυλιανός Λένας (24). Τελευταίος στην αγχόνη, στις 14-3-1957, ο φλογερός 19/χρονος Ευαγόρας Παληκαρίδης : «Για να σε δω ελεύθερη και χιλιοδοξασμένη, δε θα διστάσω Κύπρο μου να πέσω στη φωτιά». Ύστατος νεκρός του αγώνα, σε μάχη, οΚυριάκος Μάτσης (32) στις 20-11-1958. Φυλακισμένα μνήματα, τα αποκάλεσε,σαρκάζοντας την εγγλέζικη πρεμούρα, ο λαός της Κύπρου. Ξέρουν καλά εκεί ότι οιψυχές δεν φυλακίζονται.

Ο Καραολής και ο Δημητρίου υπήρξαν οι πρωτομάρτυρες. Μαζί με τις μανάδες τους έκλαψε κάθε Ελληνίδα μάνα στο νησί και στην πατρίδα, σαν να έχασε δικό της παιδί. Πώς αλλιώς; Ήταν πια παιδιά όλων των Ελλήνων. Κι η θυσία τους ήταν η συνεκτική ύλη που ένωσε τότε σε κοινό σώμα τους Έλληνες. Πλην των εκάστοτε «Λακεδαιμονίων».
Ο Τύπος δεν χαρίστηκε στους Εγγλέζους : «Αι ίδιαι δυνάμεις της βαρβαρότητος, αι οποίαι οργίασαν… υπό τας στολάς των Ναζί, οργιάζουν και σήμερον…υπό τας στολάς και τα διακριτικά του αγγλικού στέμματος» («Τα Νέα», 10 -5- 1956).

Η αγγλική δυναστεία πίστεψε ότι με τον απαγχονισμό θα εκφοβίσει τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ και ότι ο κυπριακός Ελληνισμός, θα αποστραφεί την απελευθερωτική προσπάθεια. Συνέβη το αντίθετο. Ο λαός μίσησε τους Άγγλους και πύκνωσε το κίνημα της ΕΟΚΑ.. Στην Ελλάδα η κραυγή «Ένωση-Ένωση» δόνησε την χώρα. Βιαιότατες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο τεσσάρων ατόμων και τον τραυματισμό υπερδιακοσίων.

Στην Αγγλία η «Ντέιλι Χέραλντ», εκφραστικό όργανο του Εργατικού Κόμματος, κάκισε την αποτρόπαια πράξη : «Πρόκειται περί επαναλήψεως των σφαλμάτων, τα οποία διαπράχθηκαν στην Ιρλανδία. Η Κύπρος έχει εξεγερθεί και η ειρήνη δεν είναι δυνατό να αποκατασταθεί στη νήσο, παρά με την υποστήριξη του κυπριακού λαού. Η σημερινή πολιτική δεν είναι δυνατό να οδηγήσει σε ο,τιδήποτε άλλο, παρά στη συμφορά». Υπάρχουν παντού άνθρωποι σώφρονες, αλλά ποιος τους ακούει;

Κύπρος, Ιρλανδία και πάλη για την ανεξαρτησία. Η αμέριστη εκτίμηση πλείστων όσων Ελλήνων προς την ιρλανδική αντίσταση γεννά μια εύλογη απορία : πώς γίνεται και μερικοί, με περισσή επιπολαιότητα, ενστερνίζονται δόλιες σύγχρονες απόψεις «περί εθνικισμού» των ηρώων της ΕΟΚΑ. Πενήντα χρόνια μετά την εκτέλεση που συγκλόνισε την Ελλάδα, είναι καιρός να αντιληφθούμε ως χρέος εθνικής συνοχής την αγάπη προς την πατρίδα μας. Να της δώσουμε χώρο να ξεπεράσει τις ιδεολογικές διαφορές μας και να καταστεί πίστη υπερκομματική. Η «περί εθνικισμού» ετικέτα με την οποία επιχειρείται σήμερα από ενίους να λοιδορηθεί κάθε ευπατρίδης και να ταυτιστεί με αποβράσματα του φασισμού, τα οποία κυκλοφορούν στην πιάτσα, εκπορεύεται εκ του πονηρού και μόνο.

Οι πρόθυμοι υπηρέτες της παγκόσμιας εξουσίας και οι εις τακαθ’ ημάς εδρεύοντες αντιπρόσωποί της, έχουν κάθε συμφέρον να μας αποκόψουν απότην ιστορία μας. Αφελληνισμένοι από καιρό οι ίδιοι, επιχειρούν να κολλήσουν σανρετσινιά μια αρνητικά φορτισμένη κατά το παρελθόν έννοια του εθνικιστή σεόποιον σήμερα, μιλώντας με σεβασμό για την πατρίδα του, τους χαλάει τοπαιχνίδι. Οι ίδιοι που κάποτε ανάμεσα σε εθνικιστικά φυράματα έβρισκανσυνεταίρους, εχθρεύονται σήμερα την εθνική συνοχή. Πρόδηλος ο σκοπός τους. Μετην λεοντή του ανθρωπισμού και του κοσμοπολιτισμού (ως μεταλλαγμένουυποκατάστατου του διεθνισμού) επιχειρούν να κερδίσουν συμπάθειες.

Πολλοί ξεγελιούνται και ορέγονται ως πεντανόστιμο το τυράκι τους. Αλλά λίγοι βλέπουντην φάκα όπου θα πιαστούνε. Ότι η προσχώρηση στον χυλό μιας ανέστιας, απάτριδοςκαι ομογενοποιημένης παγκόσμιας κοινωνίας, αποτελεί την αποθέωση της έννοιας τουτροχονόμου, ο οποίος θα τους διευκολύνει να περάσουν!
Εθνικιστές και καθάρματα δεν είναι όσοι σέβονται και ευλαβικά κλίνουν ακόμα το γόνυ στους αγωνιστές της πατρίδας, που θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία της. Είναι οι ίδιοι οι υπερεθνικιστές του σήμερα, τα απανταχού τσιράκια του πολυεθνικού κεφαλαίου. Αυτοί που στον βωμό της παγκοσμιοποίησης δεν θέλουν μπροστά τους λαούς με ιστορία και συνείδηση του παρελθόντος. Με καθημαγμένη την εθνική συνείδηση θα τους καθυποτάξουν πιο εύκολα. Το ίδιο που θα σημάνει κι η αποκοπή από την εθνική γλώσσα, το άλλο μεγάλο έρμα κάθε μικρής ταυτότητας.

ΟΙ μικροί πληθυσμιακά λαοί προσφέρονται να αποτελέσουν τα πρώτα και πιο εύκολα θύματά τους. Ας αγαπήσουμε με όλη την ψυχή μας την Ελλάδα. Ας δείξουμε τα δόντια μας σε όποιον ιδιοτελή επιδιώξει να μας πείσει ότι το ιδανικό της Πατρίδας είναι για τα σκουπίδια κι ας επιστρατεύσουμε την πειθώ για να μεταστρέψουμε την αντίληψη όποιου αφελή και πλανημένου έρθει να μας πει τα ίδια. Η τιμιότητά του ίσως τον βοηθήσει να καταλάβει.
Οι πρώτοι αντίθετα,με την οπτική που ωθούν να επιβάλουν σήμερα, είναι ικανοί να βγάλουν εθνικιστές και τρομοκράτες τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη! Απλώς η ιερότητα του Γέρου του Μοριά και του Γιου της Καλόγριας αντέχει ακόμα μέσα μας και δεν το κάνουν. Όμως οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ αποτελούν πιο εύκολους στόχους. Κι αν από τα παλικάρια της ξεφύτρωσαν αργότερα μερικά καθάρματα, στα εγκλήματα τωντελευταίων θα ρίξουν άγκυρα, για να αμαυρώσουν τον αγώνα των υπολοίπων.

Θα τιμήσουμε σωστά τους νεκρούς που θυσιάστηκαν, αν αποδειχθούμε οψέποτε πανέτοιμοι να πάρουμε τη σκυτάλη τους. Ο έρως προς την πατρίδα, όπως κάθε μεγάλος έρως, έχει βεβαίως ελαττώματα. Επί παραδείγματι οι έμποροι όπλων και οι εξ αυτών σιτιζόμενοι πατριδοκάπηλοι αποκομίζουν οφέλη από τα επιδεικνυόμενα άρματα στις παρελάσεις. Εάν τις καταργήσουμε όμως, όπως εισηγήσεις της συμφοράς προτείνουν, θα λησμονήσουμε το οφειλόμενο Χρέος σε κάτι μείζον : στο να τιμήσουμε όσους πάλεψαν για να μας εξασφαλίσουν σύνορα, εντός των οποίων μπορούμε ως Έλληνες να μαλώνουμε ελεύθερα μεταξύ μας. Και τότε θα λησμονήσουμε ευκολότερα το ενωτικό παρελθόν μας.

Τα αγαπησιάρικα περί του αντιθέτου μηνύματα κι ο διαφωτισμός ατυχώς δεν χωράνε στη ζωή με την ίδια ευκολία που ο Ροναλντίνιο και οι συμπαίκτες του στην Μπαρτσελόνα εφαρμόζουν το μπεσαλίδικο παιχνίδι (ελληνιστί «φερ πλέι») μόλις τραυματίζεται αντίπαλος. Ακόμα κι οι καλύτερες προθέσεις πίσω από παρόμοιες ιδέες, οι οποίες εχθρεύονται «ό,τι το εθνικόν» συνιστούν επικίνδυνη αφέλεια, η οποία εάν υιοθετηθεί θα στρώσει με ροδοπέταλα τον δρόμο στο αχόρταγο παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, που σημαντικό μέλημά του αποτελεί η αποδιοργάνωση της υπερπολύτιμης εθνικής συνοχής. Μας θέλουν ασπόνδυλους.

Κρίτων Σαλπιγκτής

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης, στην πεντηκοστή επέτειο του Απαγχονισμού των Καραολή και Δημητρίου)ΣΗΜΕΡΙΝΗ